Pomnik w Czeladzi

Pomnik w Czeladzi

Czeladzianie nie zapomnieli o żołnierzach, którzy zginęli w krwawej potyczce 10 marca 1919 roku.

W dniu 31 maja 1928 roku w „Domu Ludowym” powołano do życia Komitet Budowy Pomnika ku czci żołnierzy 7 Pułku Piechoty Legionów,   poległych na polach czeladzkich w pobliżu kopalni „Saturn”.

Pomnik poległych 19.07.1935 r. Źródło: cyfrowe zbiory 
Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi

W skład komitetu weszli: B. Jankowski – prezes, kpt. Pruszkowski – wiceprezes, Władysław Kowalski – wiceprezes, Januszkiewicz – kasjer, Wasiński – urzędnik magistratu. W prezydium honorowym komitetu znaleźli się: dyrektor kopalni „Saturn” Józef Przedpełski, dyrektor handlowy kopalni „Saturn” Jan Wengris, dyrektor kopalni „Czeladź” Piotr Markiewicz. Zaprojektowaniem pomnika zajęli się: inżynier Rażniewski zatrudniony w kopalni „Saturn”, inżynier miejski Jodłowski oraz panowie Sadowski i J. Nobis.

Według relacji mieszkańców miasta pomnik miał wykonać ten sam rzeźbiarz, który wykonywał rzeźby dla kościoła czeladzkiego w latach 1910 – 1916, czyli Jan Zagórski z „Zakładu Artystyczno – Rzeźbiarskiego i  Kamieniarskiego” w Sosnowcu. Został zbudowany za kwotę 8000 zł. Wykonany z piaskowca szydłowieckiego w kształcie czworokątnej kolumny, na której umieszczono płaskorzeźbę wyobrażającą orła zrywającego pęta niewoli oraz wstające słońce wolności.
Pod płaskorzeźbą zamontowano tablicę z brązu z napisem: "Żołnierzom poległym w obronie granic Polski: kapral Jan Wodzyński, szer. Mateusz Ruskowski, szer. Ignacy Duszyński".

9 czerwca 1929 roku odsłonięto pomnik usytuowany u zbiegu ulic Milowickiej (obecnie Katowicka) i Nowopogońskiej.

Odsłonięcie pomnika 10 marca 1928 roku

Źródło: cyfrowe zbiory Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi

 

Opis tej uroczystości znalazł się w „Kurierze Zachodnim” z 10 czerwca 1919 roku. Uroczystość rozpoczęła się nabożeństwem w kościele parafialnym. Przybył na nią kapitan Pruszkowski – dowódca oddziału walczącego z Niemcami. Uczestniczyli przedstawiciele władz wojskowych, administracyjnych, samorządowych oraz liczne organizacje społeczne w tym: Narodowy Związek Powstańców Śląskich, Związek Powstańców Śląskich, Towarzystwo „Sokół”, Związek Strzelecki, Związek Legionistów, straż ogniowa, harcerze, cechy, organizacje kupieckie, górnicy, organizacje kobiece a nawet towarzystwo cyklistów (kolarzy).

Po nabożeństwie zebrani pochodem udali się pod pomnik. W imieniu Komitetu Budowy Pomnika głos zabrał p. Jankowski. Następnie dyrektor Przedpełski przeciął wstęgi podtrzymujące zasłonę otaczającą pomnik. Orkiestra zagrała hymn narodowy. Po odsłonięciu pomnika przemawiali kolejno: dyrektor Przedpełski, ksiądz wikary Dudek, generał brygady Zając z Katowic, starosta będziński Boxa. Następnie odczytano akt erekcyjny o treści:

Akt Erekcyjny

Działo się w zaraniu zaistnienia Państwa Polskiego, po zgórą stuletniej niewoli, kiedy naczelnikiem Państwa był Józef Piłsudski, a premierem Ignacy Paderewski. Dnia 10-go marca 1919 roku zbrojny oddział niemieckiego Grenzschutzu wkroczył na terytorjum polskie w celach dywersyjnych, lecz bohatersko odparty został przez garstkę polskich żołnierzy 11^ej kompanji, 7^go pułku piechoty Legionów pod dowództwem podchorążego Kazimierza Pruszkowskiego. W walce tej na polach czeladzkich pod kopalnią Saturn polegli trzej nasi żołnierze: Jan Wodzyński - kapral, oraz szeregowcy: Ignacy Duszyński i Mateusz Ruskowski. Wdzięczni Obrońcom swoim mieszkańcy Saturna i Czeladzi zapragnęli widocznym znakiem wyrazić swoje uczucia i w tym celu na odbytem w Domu Ludowym na Saturnie, 31-go maja 1923 r. Walnem Zgromadzeniu przedstawicieli miejscowego społeczeństwa oraz wszystkich organizacji kulturalno-oświatowych, społecznych i zawodowych uchwalono jednomyślnie upamiętnić dzień zwycięskiej walki i uczcić pamięć poległych Bohaterów wystawieniem pomnika w Czeladzi. Wybrany na tem Zgromadzeniu Komitet w osobach niżej podpisanych, zajął się zbieraniem ofiar, a następnie budową pomnika. Dzięki ofiarności tutejszego społeczeństwa, a szczególniej hojnej pomocy Towarzystwa Górniczo-Przemysłowego "Saturn", zebrano wkrótce potrzebne fundusze i obecnie w dziesiątą rocznicę pamiętnego dnia, gdy Prezydentem Rzeczypospolitej jest profesor Ignacy Mościcki, premjerem Kazimierz Świtalski, a ministrem wojny Marszałek Józef Piłsudski, dokonane zostało przy udziale przedstawicieli Władz rządowych, samorządowych i Wojska oraz licznych delegacji i tysięcznych rzesz publiczności, uroczyste odsłonięcie i poświęcenie pomnika, oraz oddanie go miastu Czeladzi w serdeczną i nigdy nieustającą opiekę.

Dalej następują podpisy - niestety - dla nas nieczytelne. (Pisownia oryginalna)

 

Jednodniówka z okazji 10-lecia

Ogólnego Związku Podoficerów Rezerwy R.P. Koła Czeladź.

Źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa

 

Pod aktem podpisali się członkowie Komitetu Budowy Pomnika, przedstawiciele władz i organizacji społecznych. Przemówili jeszcze: w imieniu 7 Pułku Piechoty Legionów kapitan Matros, w imieniu harcerzy ksiądz komendant J. Sobczyński, w imieniu powstańców śląskich p. Korman, w imieniu Związku Legionistów p. Renik, a w imieniu „Strzelca” p. Szenk”.  Dokument umieszczono w szklanym pojemniku, a następnie wmurowano w ścianę pomnika.  Złożono wieńce. Uroczystość zakończyła się odśpiewaniem „Roty”.

Pomnik poległych żołnierzy

Źródło: cyfrowe zbiory Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi 

 

W okresie międzywojennym jako jedyny pomnik świecki w Czeladzi był często wymieniany w lokalnej prasie, gdyż pod nim składano kwiaty i wieńce z okazji świąt państwowych i lokalnych uroczystości.

Pomnik poległych, lata trzydzieste.

Źródło: cyfrowe zbiory Stowarzyszenia Miłośników Czeladzi

Kiedy wybuchła II wojna światowa i do Czeladzi wkroczyli Niemcy, w szkole po drugiej stronie ulicy ulokowano magistrat. Zapewne okupanci nie chcieli patrzeć na symbol swojej klęski z 1919 roku.

Pomnik zburzono w nocy z 10 na 11 listopada 1939 roku. Według relacji Tadeusza Brejta mieszkającego w pobliżu, przewrócony obelisk, zanim został wywieziony w niewiadomym kierunku, leżał na ziemi kilkanaście miesięcy  - do 1941 roku.

Po wojnie na jego miejscu powstał pomnik poświęcony pamięci czeladzian  więzionych i poległych w obozach koncentracyjnych.

Zuzanna Nowak 1 er
Bruno Kokoszka 2 eh
Bartłomiej Ślęzak 2 eh
Pod kierunkiem: Doroty Kwiecińskiej